ΑΠΟΚΤΕΙΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ με έκπτωση ΚΑΝΟΝΤΑΣ ΚΛΙΚ ΕΔΩ:

www.politeia.gr

Πρόκειται για έρευνα που σκοπός της είναι  η επισήμανση, η ανάλυση και η αξιολόγηση της εικόνας του Άλλου όπως προβάλλεται μέσα από τα βιβλία μυθοπλασίας για παιδικό κοινό ελληνικά και τουρκικά.

Επιχειρείται να διερευνηθεί ο μηχανισμός πρόσληψης της εικόνας του Άλλου από τους μικρούς αναγνώστες σε κάθε μια από τις δύο χώρες. Αυτός που επιχειρεί να περιγράψει την ταυτότητα και να φιλοτεχνήσει την εικόνα του Άλλου δεν κάνει τίποτα διαφορετικό από το να προβάλλει στον Άλλον τα δικά του χαρακτηριστικά. Αυτό σημαίνει ότι κάθε έρευνα για τον Άλλον είναι μια έρευνα για τον εαυτό μας.

Είναι προφανές ότι στις μέρες μας η έξαρση της βίας, η ξενοφοβία και ο ρατσισμός μαζί με την αναβίωση φαινομένων εθνικισμού και θρησκευτικού φανατισμού, κάνουν επιτακτική ανάγκη την ανάπτυξη της φιλίας, της συνεργασίας και της καλής γειτονίας ανάμεσα στους λαούς.

Η λογοτεχνία, ιδιαίτερα η παιδική λογοτεχνία, μπορεί να γίνει μια σπουδαία γέφυρα για την γνωριμία των δύο λαών. Αν με την εργασία αυτή μπορούσε να μπει ένα μικρό λιθαράκι στην οικοδόμηση σχέσεων εμπιστοσύνης και κατανόησης ανάμεσα στους δύο λαούς, κάτι τέτοιο θα ξεπερνούσε κατά πολύ τις προσδοκίες μου. Θα ήταν βεβαίως ένα μικρό γεφυράκι.

Αλλά επί του προκειμένου, αν το γεφύρι είναι μικρό ή μεγάλο, είναι κάτι που έχει σημασία, πλην όμως μικρή. Το ζήτημα είναι αλλού: «μικρό γεφύρι, μεγάλο γεφύρι, κάποιος θα περάσει», όπως λέει και μια παροιμία, κοινή και στους δύο λαούς. Ποιος είναι ο εχθρός; Πώς ο κάθε λαός επιλέγει ποιον θα θεωρεί εχθρό του; Πώς το σχολείο, η οικογένεια, η θρησκευτική ιεραρχία, τα μέσα ενημέρωσης, οι πολιτικοί παράγοντες, ο διεθνής περίγυρος, οι διανοούμενοι συμβάλλουν στην διαμόρφωση της κοινής γνώμης και της συλλογικής συνείδησης του κάθε λαού;

Για παράδειγμα, κάποιες παροιμίες πολλές φορές πανομοιότυπες και στις δύο γλώσσες αποτελούν παρακαταθήκη και υποσυνείδητα διαμορφώνουν διαχρονικά στερεότυπα. Λόγου χάρη στη τουρκική γλώσσα και παράδοση υπάρχει η παροιμία «Δεν γίνεται φιλία με Έλληνες και γούνα από αρκούδα» (Yunandan dost, ayıdan post olmaz) και η ίδια περίπου παροιμία «Ο Τούρκος δεν πιάνεται φίλος, γιατί είναι μπαμπέσης» υπάρχει και στην ελληνική γλώσσα. Ένα άλλο παράδειγμα είναι φράσεις και χαρακτηρισμοί που υπάρχουν και στις δύο γλώσσες και αναφέρονται στον Άλλον. Στα τουρκικά χρησιμοποιείται η έκφραση  «ελληνόσπορος» (Yunan Tohumu) που υποδηλώνει τον προδότη ο οποίος προδίδει την πατρίδα του. Στην ελληνική γλώσσα χρησιμοποιείται η έκφραση «τουρκόσπορος» με την οποία χαρακτηρίζεται με απαξία αυτός που δεν είναι καθαρός Έλληνας. Ακόμα και μερικές φράσεις, όπως πχ. «Έγινα Τούρκος» που υποδηλώνει αυτόν που όταν θυμώνει χάνει τον έλεγχο των πράξεων του, παραπέμπουν σε στερεότυπα και σε προκαταλήψεις.  Και υπάρχουν δεκάδες ανάλογα παραδείγματα.

Για τη συγγραφέα:
H ESRA ÖZSÜERΗ είναι λέκτορας στο Πανεπιστήμιο της Κωνσταντινούπολης. Έχει σπουδάσει στο Τμήμα Ελληνικής Φιλολογίας και Λογοτεχνίας του Πανεπιστημίου της Άγκυρας. Έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στην Ιστορία στο Πανεπιστήμιο της Κωνσταντινούπολης. Εκπόνησε την διδακτορική διατριβή της στο Πάντειο Πανεπιστήμιο στο τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας. Μελέτες και άρθρα της, σχετικά με την ελληνική και τουρκική ιστορία, έχουν δημοσιευτεί σε βιβλία, συλλογικούς τόμους και επιστημονικά περιοδικά στην τουρκική, ελληνική και αγγλική γλώσσα.

Απόσπασμα από το βιβλίο:

Επειδή και στα τουρκικά και στα ελληνικά παιδικά βιβλία που αντλούν το θέμα τους από την ιστορική πορεία των δύο λαών, από την εποχή που αρχίζει η συνύπαρξη τους στην ευρύτερη περιοχή της Μικράς Ασίας έως τις αρχές του 20^ου αιώνα, η θρησκευτική πίστη αποτελεί κυρίαρχο συστατικό στοιχείο του εθνικού προσδιορισμού, η διατήρησή της ή η απώλεια της είναι βασικό χαρακτηριστικό της εθνικής ταυτότητας. Ο εξισλαμισμός ενός Χριστιανού σημαίνει αυτόματα και ότι «τουρκεύει», παύει δηλαδή να είναι Έλληνας και γίνεται Τούρκος. Με  τον ίδιο τρόπο, ένας Μουσουλμάνος που εκχριστιανίζεται, αποκόπτεται από τους Τούρκους και εντάσσεται στους Έλληνες. Η διαδικασία δηλαδή της απόρριψης του προηγούμενου θρησκεύματος και της προσχώρησης στο θρήσκευμα του Άλλου δεν είναι απλώς μια διαδικασία προσέγγισης του Άλλου, αλλά απόλυτης ταύτισης μαζί του. Ένας από Εμάς που παίρνει το θρήσκευμα του Άλλου παύει να έχει σχέση με Εμάς και γίνεται ένας από τους Άλλους. Ομοίως ένας από τους Άλλους που εντάσσεται στην δική μας θρησκεία δεν είναι πια Άλλος αλλά είναι εξ ολοκλήρου ένας από Εμάς. Όταν κάποιος από τους Άλλους, όχι απλώς αναγνωρίζει την αξία μας, αλλά ταυτίζεται μαζί μας, εγκαταλείποντας τους Άλλους, αυτό σημαίνει ότι στο μέγιστο βαθμό αναδεικνύεται η ανωτερότητά μας και με τον πιο σαφή τρόπο καταδεικνύεται η κατωτερότητα της ομάδας των Άλλων.

Στα τουρκικά παιδικά βιβλία η αλλαγή της θρησκευτικής πίστης ποτέ δεν γίνεται με την βία. Στα βιβλία αυτά δεν υπάρχουν περιστατικά Μουσουλμάνων που εκχριστιανίζονται. Υπάρχουν περιπτώσεις Χριστιανών που γίνονται Μουσουλμάνοι. Ποτέ στις περιπτώσεις αυτές δεν ασκείται πίεση για να γίνει η αλλαγή. Ο ίδιος ο ενδιαφερόμενος με την θέληση του και αφού μελετήσει και ενημερωθεί για τον Ισλαμισμό ζητά αυθορμήτως να γίνει Μουσουλμάνος.[1] Τα τουρκικά παιδικά βιβλία αποδίδουν δηλαδή τον εξισλαμισμό στην κατανόηση από τον εξισλαμισμένο, της μεγαλύτερης πληρότητας της Μουσουλμανικής θρησκείας και στην διαπίστωση της ικανότητας της θρησκείας αυτής να ικανοποιεί επαρκέστερα τις πνευματικές και μεταφυσικές του ανησυχίες. Εξάλλου, σύμφωνα με τους Τούρκους συγγραφείς, οι βίαιοι εξισλαμισμοί δεν ταιριάζουν στον πολιτισμένο χαρακτήρα του τουρκικού λαού και απαγορεύονται και από την ίδια την ισλαμική θρησκεία. Κάποιες φορές υπεισέρχεται και το ερωτικό στοιχείο κυρίως όταν Χριστιανές κοπέλες ερωτεύονται Τούρκους.[2]

Στα ελληνικά παιδικά βιβλία, κυρίως σε αυτά που αναφέρονται στα χρόνια της Οθωμανικής Κυριαρχίας, το θέμα της αλλαγής θρησκευτικής πίστης επανέρχεται πολύ συχνά. Αναφέρονται περιπτώσεις Μουσουλμάνων οι οποίοι είτε αναγνωρίζοντας την ανωτερότητα της χριστιανικής θρησκείας, είτε νιώθοντας τύψεις για τα εγκλήματα που στο όνομα του Ισλάμ διέπραξαν, εκχριστιανίζονται. Η πλειοψηφία όμως των περιγραφόμενων περιπτώσεων αφορά Χριστιανούς από τους οποίους ζητείται να αλλαξοπιστήσουν. Η εικόνα που δίνουν τα ελληνικά παιδικά βιβλία είναι εκ διαμέτρου αντίθετη από την εικόνα των τουρκικών. Στα ελληνικά βιβλία οι Τούρκοι επιδιώκουν να επιτύχουν την αλλαγή θρησκεύματος των Χριστιανών με κάθε τρόπο, κυρίως με πιέσεις, απειλές και βασανιστήρια. Ο κεντρικός πυρήνας πολλών ελληνικών παιδικών βιβλίων είναι η αντίσταση των Χριστιανών και η επιμονή τους στην διατήρηση της πίστης τους, με αντίτιμο συχνά το μαρτυρικό θάνατο τους. Στην συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων, οι Έλληνες Χριστιανοί μένουν ακλόνητοι στην πίστη τους και παρά τα βασανιστήρια, τους διωγμούς, τις απειλές και τα ταξίματα αρνούνται να εξισλαμιστούν. Ωστόσο σε μερικά  βιβλία οι συγγραφείς παραδέχονται ότι μερικοί Χριστιανοί για να απαλλαγούν από τις πιέσεις των Τούρκων και τα δεινά της υποτέλειας, διαλέγουν να αλλάξουν την πίστη τους και να γίνουν Μουσουλμάνοι.[3] Όταν κάποιος Χριστιανός τουρκεύει, αυτό θεωρείται τραγωδία και ταπείνωση για τους ομοθρήσκους του, ενώ αντίθετα οι Τούρκοι παρουσιάζονται να γιορτάζουν και να πανηγυρίζουν με μουσικές, χορούς και δημόσιες τελετές περιτομής.[4] Γενικά όπως περιγράφεται στα ελληνικά παιδικά βιβλία δεν υπάρχει μεγαλύτερη δυστυχία και ντροπή για τους χριστιανούς από το να εξισλαμιστούν. Εξευτελίζονται στα μάτια των άλλων Χριστιανών που τους αποφεύγουν και δεν τους συγχωρούν. Χαρακτηριστικά όταν ένα ολόκληρο ένα χριστιανικό ελληνικό χωριό τουρκεύει, οι συμπατριώτες τους θεωρούν ότι πλέον θα ζουν πικρή ζωή μέσα στο σκοτάδι.«Πικρή η αλήθεια! Πιότερο πικρή η φαρμακίλα που τους μολαίνει τη ματιά και την καρδιά τους και τη ζήση τους ολάκερη! Φαμίλιες λιγοστές, πάθαν το κακό η μια με την άλλη και λύγισαν από τη λιποψυχία σαν έφτανε ο Τούρκος για το χαράτσι. Λογίστηκαν πιο ακριβό το τομάρι τους από της ψυχής το πλούτος κι είπαν πώς προσκυνάνε τον Αλλάχ και το κοράνι.

-‘Ωχου! Κακό που τους ηύρε!

-Κακό; Από τότες δεν ανάτειλε ξανά για δαύτους ο ήλιος. Μαυρίλα και σκοτεινιά η ματιά τους από της ντροπής τους δαρμούς. Ταφόπετρα ο ύπνος τους τις νύχτες.»[5]

Τα ελληνικά παιδικά βιβλία, κυρίως θρησκευτικού περιεχόμενου, περιγράφουν με πολύ αναλυτικό τρόπο την προσπάθεια των Τούρκων να κλονίσουν τους Χριστιανούς από την πίστη τους, χρησιμοποιώντας κάθε μέθοδο: Υποσχέσεις, παροχές, δώρα, τίτλους, απειλές, ξυλοδαρμούς, σκληρά και άγρια βασανιστήρια και φρικτές εκτελέσεις. Όλα αυτά συνήθως περιγράφονται με πολύ ωμό και λεπτομερή τρόπο, σε σκηνές βαρβαρότητας και κτηνωδίας, που ασφαλώς δεν αρμόζει να περιλαμβάνονται σε παιδικά βιβλία. Είναι προφανές ότι δεν πρόκειται για αμέλεια ή τυχαία υπερβολή των συγγραφέων. Η συνεχής, κλιμακούμενη, χρήση βίας από τους Τούρκους, το μίσος και η εκδικητικότητά τους, σκόπιμα τονίζονται. Στον αντίποδα οι συγγραφείς εκθειάζουν την γενναιότητα, την υπεράνθρωπη καρτερία και αντοχή και εγκωμιάζουν την απαρασάλευτη πίστη, την αγάπη στο Χριστό των Χριστιανών μαρτύρων και την τεράστια υπηρεσία που με την στάση και την θυσία τους προσφέρουν στην Ελλάδα και στον Χριστιανισμό. Η εξύμνηση του παραδείγματος και της παρακαταθήκης των Χριστιανών μαρτύρων, που συχνά αγγίζει την υπερβολή, γίνεται επίσης σκόπιμα. Οι Έλληνες συγγραφείς επιδιώκουν να τονίσουν την κακία, την βαρβαρότητα και τον απολίτιστο χαρακτήρα των Τούρκων, που τους αρέσει να βασανίζουν μέχρι θανάτου άνδρες και γυναίκες, αγόρια και κορίτσια, παιδιά και γέρους. Προσπαθούν επίσης να δείξουν την ανωτερότητα των Ελλήνων που δεν λυγίζουν, δεν δειλιάζουν, δεν υποτάσσονται και προτιμούν τον θάνατο από την ταπείνωση του εξισλαμισμού. Στόχος των Ελλήνων συγγραφέων είναι ακόμα να παρουσιάσουν τον Ισλαμισμό σαν μια θρησκεία που φανατίζει τους οπαδούς της, τους προτρέπει στο όνομα του Ισλάμ να κάνουν πράξεις σκληρές και βίαιες και να προσηλυτίσουν πιστούς με το ζόρι. Έτσι οι συγγραφείς θέλουν να καταδείξουν ότι ο Ισλαμισμός είναι μια θρησκεία χωρίς υπόβαθρο, αφού δεν μπορεί να κερδίσει πιστούς με την πειθώ και τον διάλογο αλλά μόνο με την βία. Τέλος, στόχος των Ελλήνων συγγραφέων είναι να προβάλλουν την ανωτερότητα της Χριστιανικής θρησκείας, που με το περιεχόμενο και την διδασκαλία της εμπνέει τους πιστούς της και τους κάνει τόσο αφοσιωμένους, ώστε ούτε τα μαρτύρια, ούτε ο θάνατος μπορούν να τους κλονίσουν την πίστη τους. Απώτερη σκοπιμότητα τέτοιων συγγραφέων και τέτοιων εκδοτικών οίκων είναι να καλλιεργείται στο διηνεκές ή αντιπαράθεση και η αντιπαλότητα ανάμεσα στους δύο λαούς με τον υπερτονισμό γεγονότων, αληθινών ή υπερβολικών, που τους χωρίζουν και με την απόκρυψη όσων μπορούν να αποτελέσουν γέφυρες συνεννόησης και ειρηνικής συνύπαρξης μεταξύ τους.

[1] Boyunağa, Malazgirt’in Üç Atlısı, σ. 62-67.

[2] Ο.π., σ.47.

[3] Τάκης Λάππας, Ρήγας Βελεστινλής, Πατάκη, Αθήνα 1998, σ. 35.

[4] Φερούσης, ο.π., σ. 97-100.

[5] Καφετζοπούλου, Απ’ το Σπαθί του Γενίτσαρου, σ. 48-49.

Συγγραφέας: ESRA ÖZSÜER

Έτος έκδοσης: 2016

ISBN: 978-960-438-184-5

Σελίδες: 340 , Τιμή: € 24, 38